हस्तकला

हिमरु शाल

हिमरू हे रेशीम व कापसाचे बनलेले एक फॅब्रिक आहे जे छत्रपती संभाजीनगरमध्ये स्थानिक पातळीवर घेतले जाते. शब्द हिमरु पार्शियन शब्द ‘हम-रौह’ या शब्दाचा अर्थ ‘समान’ आहे. हिमरू ही कुम-ख्वाब ची प्रतिकृती आहे, जी प्राचीन काळातील शुद्ध सोनेरी आणि चांदीच्या धाग्यांसह विणलेली होती आणि शाही कुटुंबांसाठी होती. हिमरू साठी पार्शियन डिझाइनचा उपयोग करतो, आणि तो देखावा मध्ये अतिशय वैशिष्ट्यपूर्ण आणि विशिष्ट आहे. हिमरु पार्शियन डिझाइनचा वापर करते, आणि हे वैशिष्ट्य अतिशय वैशिष्ट्यपूर्ण आणि विशिष्ट आहे. औरंगबादच्या हिमरूला त्याच्या अद्वितीय आणि मोहक शैली आणि डिझाइनची प्रचंड मागणी आहे. हिमरू फॅब्रिकमधील गफ्फर गेटजवळ हिमरू बुजविले आहे.

हिमरू शॉलची कथा

मोहम्मद तुघलक यांच्या कारकिर्दीत हिमरू याला छत्रपती संभाजीनगर येथे आणण्यात आले होते, जेव्हा त्याने राजधानी दिल्लीहून दौलतबाद, छत्रपती संभाजीनगर स्थानांतरित केले होते. मोहम्मद तुघलक त्याच्या साहसी प्रवासादरम्यान संपूर्ण कारागीरांनी अनुसरण केले. तुघलकने जेव्हा दिल्ली परत राजधानीकडे वळवण्याचा निर्णय घेतला तेव्हा बहुतेक कारागीर येथेच स्थायिक झाले. यातील अनेक विणकर आणि कारागीरांनी शाही घराण्यांना धातू, शाल आणि इतर लिनेनसारख्या वस्त्र उत्पादनांची विक्री केली. छत्रपती संभाजीनगरमधील हस्तकला उद्योगाने शेकडो कारागीर आणि कारागीरांना आकर्षित केले. शाही घराण्यातील सदस्य आणि कुटूंबातील काही जणांनी छत्रपती संभाजीनगरच्या प्रसिद्धीचा उपयोग केला. काही इतिहासकारांचा असा विश्वास आहे की हिमरू बुनाची पर्शियामध्ये मुळे आहेत, तर अनेक स्थानिक इतिहासकारांचा वेगळा दृष्टिकोन आहे आणि हिमरू फार कमी किंवा पारसीचा प्रभाव नाही असे सुचवते. मध्ययुगीन काळातील राजे व राणीमध्ये हिमरूच्या संग्रहालयांचा प्रचंड संग्रह होता. प्रख्यात प्रवासी मार्को पोलो यांना डेक्कन प्रदेशात भेट देऊन हिमरू शॉल भेट देण्यात आली. मार्को पोलो आपल्या आठवणीत लिहितात “हे कोळीच्या जाळ्यासारखेच चांगले आहे आणि कोणत्याही देशाच्या राजा व राणीने ते परिधान करण्यास गर्व बाळगला आहे”.

पैठणी रेशीम साडी

पैठणी ही साडीची लोकप्रिय प्रकार आहे, ज्याचे नाव छत्रपती संभाजीनगर महाराष्ट् राज्यातील पैठण शहराच्या नावावर आहे जेथे ते हाताने बुनलेले आहेत. पैठणी साडी अतिशय रेशमी रेशीमाने बनविल्या जातात आणि ती भारतातील सर्वात श्रीमंत साड्यांपैकी एक मानली जाते.

पैठणीला आडवा चौकोनी डिझाइनच्या सीमांनी आणि मोर डिझाइनसह पल्लूचे वैशिष्ट्य आहे. साध्या तसेच स्पॉट डिझाइन उपलब्ध आहेत इतर जातींमध्ये, एकल रंगीत आणि कॅलिडोस्कोप-रंगीत डिझाइन देखील लोकप्रिय आहेत. कलाईडस्कोपिक प्रभाव लांबलचक विणण्यासाठी एक रंग वापरुन आणि दुसरा रुंदीवार बुडविण्यासाठी वापरुन केला जातो.

पैठणी रेशीम साडीची वैशिष्ट्ये

सातवाहन युगाच्या काळात २०० ईसा पूर्व मध्ये पैठणी घालण्याचे काम वाढले. तेव्हापासून पैठणीला भारतात पिढ्यापासून पिढीपर्यंत जाणाऱ्या मौल्यवान वारंगल म्हणून प्रतिष्ठापित आहे. शियर समर्पण आणि विणकरांच्या विश्वासामुळे २००० वर्षापेक्षा जास्त काळ पेठणी रेशीम काम जिवंत ठेवले आहे. वास्तविक पैठणी हा एक शुद्ध रेशीम आणि सोन्याचा चांदी आहे. पल्लू आणि सीमेवरील जटिल डिझाईन्स पैठणी सारीजची खासियत आहे. पल्लूवरील आकृती सामान्यत: मोर, कमळ, आंबा आणि इतर रचना अजंता गुंफांच्या स्वरूपात बनविल्या जातात. रेशीम वापरल्यामुळे भारतीय परंपरेत पैठणी देखील पवित्र मानली जाते, ज्या भारतीय विवाहांमध्ये विशेष महत्त्व आहे.

“हे वस्त्र असू द्या किंवा कलाची परंपरा आहे, पैठणी ही महाराष्ट्राची गौरव आहे”